14 september 2024 | Studiebeurs
Interview: Joost Diederen vertelt muzikale verhalen
Joost Diederen (1997) is al zijn hele leven gefascineerd door het vertellen van verhalen. Als hij op twaalfjarige leeftijd de mogelijkheden ontdekt om op de computer muziek te maken, gaat er een wereld voor hem open. De combinatie van het vertellen van verhalen door middel van muziek leidt hem naar de Hogeschool voor de Kunsten (HKU), maar een specialisatie in filmmuziek is het uiteindelijke doel. Daarom woont Diederen ondertussen in de Bulgaarse hoofdstad Sofia, waar hij het afgelopen jaar de masteropleiding aan The Film Scoring Academy of Europe (FSAE) volgde.
Waarom wilde je specifiek deze masteropleiding doen?
“Mijn doel was om me aan FSAE in Sofia te specialiseren in filmcompositie en vooral de kans te krijgen om met professionele orkesten en ensembles te werken. Tijdens mijn bachelor Muziek en Technologie aan de HKU kon ik vier jaar lang experimenteren met verschillende aspecten van muziek en geluid. In die inspirerende en veelzijdige opleiding heb ik mij ontwikkeld als geluidskunstenaar en vanaf het eerste jaar wist ik dat ik na mijn bachelor verder wilde met een master in filmmuziek. Dat is een van de redenen geweest dat ik tijdens mijn laatste HKU jaar stage ben gaan lopen in Los Angeles.
Vidjay Beerepoot en Joep Sporck, die beiden als toegepaste componist in LA werken, gaven me tijdens mijn stages een doorkijk in de Amerikaanse filmindustrie. Duidelijk werd dat de specialisatie die ik zocht, in Nederland niet te vinden was. In Los Angeles volgde ik een aantal proeflessen bij gerenommeerde masters, zoals aan de University of California at Los Angeles en de University of Southern California, terwijl ondertussen mijn ideeën voor mijn bachelorscriptie vorm kregen. Die ging onder andere over de verschillen tussen de Amerikaanse en Nederlandse filmindustrie op het gebied van muziek en sounddesign. Hierdoor sprak ik veel Nederlanders uit de industrie die naar LA waren verhuisd. Ik zag dit als een kans om te onderzoeken of Amerika een keuze voor mij zou zijn.
Zo kwam ik erachter dat er een masterprogramma in Bulgarije bestond die geleid werd door Amerikaanse docenten. Het bleek om een faculteit van de Irish American University of Dublin te gaan, die deze faculteit in Bulgarije had ondergebracht. Hoewel het collegegeld ook hier aanzienlijk was, was het een stuk goedkoper dan studeren in de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. Dankzij de lagere kosten in Sofia biedt deze filmmuziek master meer opnamesessies met professionele ensembles dan welke andere masteropleiding ter wereld. Daarnaast was ik onder de indruk van de gerenommeerde professionals uit de industrie die aan het programma verbonden zijn, zoals Conrad Pope, Mikolai Stroinski en Andy Hill.”
Je hebt je jaar aan de FSAE erop zitten. Hoe kijk je erop terug?
“De masteropleiding is een sneltrein waar je opstapt, vooral omdat het programma van een tweejarige opleiding in één jaar is gestopt, vanwege de enorme kosten van werken met professionele musici. Het programma draait in de kern om 15 opnamesessies, waarbij de ensembles gedurende het jaar telkens groter worden. Je begint met het componeren voor een pianotrio en aan het einde van het tweede semester schrijf je muziek voor een 110-koppig orkest met koor. Elke twee à drie weken dien je een compositie klaar te hebben die uitgevoerd en opgenomen moet kunnen worden, Met alle lessen en opdrachten daaromheen zit je voortdurend tegen deadlines aan te werken. Volgens de docenten is dat dan weer een voorbereiding op de druk in de filmindustrie.
Elke compositie- en dus opnamesessie is gekoppeld aan een specifieke opdracht. Zo moesten we bijvoorbeeld een komisch stuk componeren voor een wind-nonet, en een fantasy stuk schrijven voor een strijkersensemble met Bulgaarse volksinstrumenten als de gadulka, kaval, tamboura en twee Bulgaarse volkszangers. Daarnaast zijn er modules waarbij je muziek bij beeld moet schrijven.Wat ik erg interessant vond, was de module waarin je in drie weken de basis leert van studio dirigeren. Vanaf het moment dat je die hebt afgerond, mag je kiezen of je de overige opname sessies zelf wil dirigeren of dat je jouw stukken door een professional laat doen.
De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.
De opnamesessies volgen een vaste werkwijze. Eerst maak je een realistische ‘mock-up’ met samples op je computer, waarna je meerdere feedbackmomenten hebt met je kerndocent. Na goedkeuring van je mock-up werk je de bladmuziek uit. Elk semester zijn er lessen die specifiek gericht zijn op de opnamesessies. Zaken als orkestratie, muziektechnologie en muziek/filmtheorie komen dan aan bod. Kort voor de opnames krijg je nog een laatste feedbackmoment met de score-supervisor zodat de bladmuziek optimaal weer geeft wat jij vindt dat de musici moeten spelen. In de studio gaat alles razendsnel: elke student heeft twintig minuten om op te nemen, en de muzikanten spelen je partituur ter plekke in een keer weg. Gelukkig ben je tijdens de opnames niet alleen. In de recording booth krijg je hulp van je kerndocent, score supervisors en recording engineers om te luisteren of alles wel goed gespeeld wordt en om suggesties te geven. Daarnaast moet alles natuurlijk vertaald worden van het Engels naar Bulgaars.
Omdat de nadruk van de master op filmmuziek ligt, maak je ook vaak overwegingen over wat je precies door het ensemble wil laten spelen en wat je beter met samples op een computer kan doen. Dit is een heel andere wereld dan muziek schrijven voor een live uitvoering. Voor sommige opnamesessies zaten de verschillende instrumenten uit secties, afgescheiden van elkaar in hokjes. Dat geeft je in de post-productie meer ruimte om te experimenteren. Als het orkest samen in één ruimte speelt, zijn de edit-mogelijkheden van de opnames beperkter, maar vaak speelt het ensemble dan wel beter als een eenheid samen. De consequenties van dit soort overwegingen leren je denken als een muziekproducent die optimaal gebruikmaakt van de beschikbare tijd.
Naast de opnamesessies zijn er door het jaar heen geweldige componisten te gast. Zo hadden we aan het begin van het jaar een Q&A met Danny Elfman (The Simpsons, Batman, Spiderman). Ook waren er Zoom-sessies met onder anderen Howard Shore (Lord of the Rings, Silence of the Lambs) en Harry Gregson Williams (Narnia, Shrek). De laatste twee weken kregen we persoonlijke lessen van Conrad Pope, die zo ongeveer de bekendste orkestrator is in Hollywood. Het was onwerkelijk om een inzicht te krijgen in de orkestraties en de wereld achter de muziek waar ik als kind mee opgroeide, met titels als Harry Potter, Star Wars, ET, Indiana Jones en nog veel meer.
Wat deze opleiding bijzonder maakt, is de internationale samenstelling van de klas, met studenten van zeventien verschillende nationaliteiten. Het was geweldig om van elkaar te leren. Elke student had zijn eigen kracht: de een was heel goed in orkestratie, de ander in harmonie en counterpoint. Mijn kracht was dan weer in productie en sound design. Het aantal studenten in de opleiding is relatief klein; er is slechts één klas per jaar met ongeveer 20 leerlingen. De meeste lessen vinden plaats in een enkel klaslokaal waar iedereen een eigen werkplek heeft, compleet met een midi-keyboard. Het FSAE-gebouw is 24/7 toegankelijk, en wanneer de deadlines naderden, bleven velen van ons vaak tot laat op school werken. Aan dit jaar heb ik sterke vriendschappen en samenwerkingen opgebouwd met componisten van over de hele wereld die ik normaal nooit zou hebben tegengekomen.”
De opleiding bevindt zich dus in Sofia. Hoe is het om daar te studeren?
“Sofia is uniek om in te wonen. Grappig genoeg zijn veel locals zelf vrij negatief over de stad. Vaak vroegen ze mij waarom ik in godsnaam voor Sofia had gekozen, omdat ze zelf eigenlijk vooral hier weg wilden. Maar deze lichte negativiteit is ook wel een beetje een kenmerk van de Balkancultuur, waar ze zelf dan weer over kunnen lachen. Zelf heb ik er een hele fijne tijd gehad.
Voor een hoofdstad is Sofia relatief compact en je kunt de stad gemakkelijk te voet verkennen. Er zijn tal van gezellige cafés en eetgelegenheden, en in vergelijking met Nederland is alles hier aanzienlijk goedkoper. In onze vrije tijd gingen we vaak met studiegenoten uit eten of naar de bioscoop of concerten. Wanneer het mooi weer was, zag je overal in de parken mensen samenkomen, wat de stad een bruisende sfeer gaf.
Ik deelde een appartement met twee studiegenoten, wat ideaal was aangezien het zich in dezelfde straat als onze studie bevond. We gingen samen vaak naar de sportschool, en we maakten met z’n drieën een uitstapje naar Plovdiv, een nabijgelegen stad. Bulgarije is ook een mooi land voor wandelingen door de bergen.”
In de afgelopen jaren heb je zowel gewerkt voor films als commercials en kunstprojecten. Is die afwisseling iets wat je bewust opzoekt?
“Ik geniet ervan om nieuwe dingen te leren en te ontdekken, vooral als het gaat om het vertellen en versterken van verhalen door middel van geluid. Niet alleen als componist, maar ook als sound designer. Geluid in de breedste zin van het woord biedt eindeloze mogelijkheden, en ik vind het juist interessant om tussen verschillende rollen te kunnen schakelen. Wat ik daarnaast vooral waardeer, is het samenwerkingsproces, waarbij geluid een nieuwe dimensie kan toevoegen aan het idee van iemand anders. Dit kan in veel verschillende vormen en contexten gebeuren.
De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.
Ondanks dit alles heb ik toch een speciale voorliefde voor film. Componeren voor beeld voelt voor mij bevrijdend, omdat je visueel snel kunt zien wat wel of niet werkt. Ik vind niets mooier dan om met geluid het verhaal te ondersteunen en acteerwerk, montage en effecten te laten samensmelten. Het is altijd weer een puzzel, met als uitdaging om iets unieks te creëren binnen de mogelijkheden die de film biedt en iets te vertellen wat nog niet in beeld wordt gebracht.
Met mijn achtergrond in elektronische muziek en mijn ervaring met het componeren op de computer, was het een openbaring om een jaar lang te werken met uitvoeringen van mijn eigen muziek. Een computer voert klakkeloos alles uit wat je er in stopt, terwijl je bij live uitvoeringen met veel meer factoren rekening moet houden. Als componist leer je zoveel meer over de muzikaliteit van een melodielijn wanneer je nadenkt over hoe deze gedirigeerd gaat worden en door welke instrumenten deze gespeeld of ondersteund moet worden.
Als het gaat om het drieluik componeren/orkestreren/dirigeren weet ik nu dat ik mijzelf vooral als componist wil specialiseren. Als componist heb ik echter wel veel baat bij kennis van die andere twee. Ik zie mezelf alleen nooit een toegewijde dirigent worden. In de korte tijd dat je tijdens dit programma met dirigeren in aanraking komt, besef je pas hoeveel er bij komt kijken en hoeveel jaren ervaring je nodig hebt. Ik voel me veel meer op mijn gemak in de studio booth. Zeker omdat ik vooral een hybride vorm van componeren interessant vind, waarbij naast het orkest ook synths, samples en effecten een rol krijgen. In de studio kan ik dan focussen op de selectie van de beste takes, net omdat ik zelf het beste weet welke rol ze hebben en welk doel ze dienen voor het eindresultaat. Ik laat het dirigeren daarom liever over aan een ervaren dirigent, wat tijdens deze master gelukkig altijd mogelijk was. Het is echter fijn om een basiskennis van dirigeren te hebben, zodat ik bij projecten met een kleiner budget eventueel zelf kan dirigeren of er in ieder geval over kan meepraten.”
Hoe zou je je eigen stijl typeren?
“Dat ik naast componist ook sound designer ben, is duidelijk hoorbaar in mijn composities. Als componist haal ik veel inspiratie uit het ontwerpen van klanken. Als ik op vakantie ben of naar een unieke locatie ga, neem ik altijd een klein opnameapparaatje mee voor het geval dat. Ik heb een passie voor het creëren van unieke geluidstructuren door middel van instrumentale effecten en organisch klinkende synthesizers. Thuis heb ik een uitgebreide verzameling instrumenten die ik op onconventionele manieren opneem en vervolgens bewerk met diverse effecten.
Mijn achtergrond maakte het voor mij bijzonder interessant om met orkesten te werken. Ik wilde meer leren over contrapunt en de klassieke werkwijzen, maar tegelijkertijd vond ik het geweldig om te experimenteren tijdens opnamesessies en te ontdekken welke interessante geluiden ik het orkest kon laten maken. Voor mijn masterscriptie heb ik bijvoorbeeld onderzocht hoe geluiden die in een film ook voor de personages hoorbaar zijn, als motieven in een soundtrack kunnen worden gebruikt en hoe je een hele score vanuit daar kunt opbouwen. Ik schrijf momenteel samen met een filmmaker een scenario over een trein die tot leven komt en zijn passagiers opeet. Voor de eindopnames heb ik allerlei composities geschreven die zijn gebaseerd op de geluiden van treinen, zoals het geluid van een stoomfluit, het ritme van de rails, sissende stoom en het Doppler-effect. Tijdens de opnames keken de instrumentalisten nogal verbaasd toen ik de strijkers vroeg om dichter bij de microfoon te komen staan en allemaal in het f-gat te blazen. De blaasinstrumenten vroeg ik hun mondstukken af te doen om het geluid van stoom te nabootsen. Tijdens de opnames zit ik dan al helemaal te fantaseren over hoe ik dat op de computer tot iets nieuws kan manipuleren.”
Heb je nog tips voor studenten die in de toekomst overwegen om in het buitenland te gaan studeren?
“Als je het overweegt: stop met twijfelen en ga ervoor! Het is ontzettend waardevol, ongeacht je vakgebied, om een tijdje buiten je Nederlandse bubbel te zitten. Bovendien zijn er in Nederland zoveel uitstekende mogelijkheden om je financieel te ondersteunen. Ik was verbaasd te horen hoe beperkt de opties voor studenten uit andere landen in mijn jaar waren. Dit is echt iets waar wij als Nederlanders trots op mogen zijn!
Daarnaast raad ik je aan om, zodra je in het buitenland bent, elke kans te grijpen om te netwerken. Wees niet bang om contact op te nemen met mensen in jouw vakgebied en actief onderzoek te doen. Vaak vinden mensen het alleen maar leuk en interessant om mails van studenten te ontvangen, en je weet nooit welke kansen hieruit kunnen ontstaan. Zeker in mijn vakgebied is dit een van de meest waardevolle vaardigheden die je kunt ontwikkelen.”
Voor zijn opleiding aan The Film Scoring Academy of Europe in Sofia ontving Joost Diederen in 2023 vanuit VDEF een studiebeurs van € 15.000,-.
